Σε κάθε έκθεση στον ήλιο, ενεργοποιείται μια αντίδραση της επιδερμίδας. Η επιδερμίδα μας μπορεί να υποστεί αλλαγές για τις επόμενες ώρες, μέρες, ακόμα και για τα επόμενα χρόνια. Τα σημάδια που μένουν εξαρτώνται από τον τύπο της επιδερμίδας, τη χρήση αντηλιακής προστασίας και τις ώρες έκθεσης στον ήλιο που έχουν συσσωρευθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου.
Τι είναι οι κηλίδες;
Ο ήλιος, μέσω της υπεριώδους ακτινοβολίας που εκπέμπει, καταστρέφει την επιδερμίδα. Προκαλεί αλλαγές στο χρώμα ή στην όψη: η επιδερμίδα κοκκινίζει ή μαυρίζει, μπορεί να γίνει τραχιά ή να ξεφλουδίζει σε ορισμένα σημεία. Οι υπεριώδεις ακτίνες μπορούν να προκαλέσουν σημάδια ή αλλοιώσεις.
Όταν αναφερόμαστε στους κινδύνους που συνδέονται με τον ήλιο, αμέσως σκεφτόμαστε τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκινικών αλλοιώσεων στην επιδερμίδα. Ωστόσο, πολύ πριν από αυτό το στάδιο, μπορεί να προκληθούν πολλές άλλες αλλαγές στην επιδερμίδα. Αυτές οι αλλαγές είναι ανεξάρτητες από αυτές που επιφέρει η φυσική διαδικασία γήρανσης της επιδερμίδας, ακόμα και αν φαίνονται ίδιες. Πράγματι, οι κηλίδες προκαλούνται αποκλειστικά από την παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο χωρίς προστασία από τις υπεριώδεις ακτίνες.
Επιθέσεις από τις υπεριώδεις ακτίνες
Σε υψηλές δόσεις, οι υπεριώδεις ακτίνες, ή ακτίνες UV, ενδέχεται να ευθύνονται για διάφορα φαινόμενα:
- Ευθύνονται για σημάδια όπως οι πανάδες, οι φακίδες, οι επίπεδες αλλοιώσεις, αλλά και αυτές που έχουν τραχιά αίσθηση (κεράτωση) ή οι κηλίδες,
- Ορισμένες φορές προκαλούν αλλεργίες,
- Επιταχύνουν τη διαδικασία γήρανσης της επιδερμίδας με μη αναστρέψιμο τρόπο. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να σχηματιστούν πρόωρες ρυτίδες,
- Αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης «φωτοεπαγόμενων» καρκίνων όπως το καρκίνωμα της επιδερμίδας (80% των περιπτώσεων) και το μελάνωμα (15 έως 20% των περιπτώσεων).
Διαφορετικοί βαθμοί ευαισθησίας
Δεν είμαστε όλοι ίσοι όσον αφορά τον ήλιο. Το γενετικό προφίλ του κάθε ατόμου καθορίζει την προσωπική του ευαισθησία. Συνεπώς, η σκούρα επιδερμίδα προσαρμόζεται καλύτερα στις υπεριώδεις ακτίνες, αλλά και στο θερμό, υγρό περιβάλλον, σε σχέση με τη λευκή επιδερμίδα.
Κατά τη γέννα, κάθε άτομο κατηγοριοποιείται σε έναν από τους έξι φαινοτύπους του ανθρώπου και η ταξινόμηση αυτή διαρκεί για όλη μας τη ζωή. Οι κατηγορίες που ακολουθούν λαμβάνουν υπόψη την επιδερμίδα, το χρώμα των μαλλιών και των ματιών.
- 0 = πάσχοντες από αλφισμό. Ο οργανισμός δεν παράγει καθόλου μελανίνη, την προστατευτική χρωστική ουσία που δίνει χρώμα στην επιδερμίδα και τα μαλλιά.
- 1 = άτομα με κόκκινα μαλλιά. Η επιδερμίδα εμφανίζει ηλιακά εγκαύματα, αλλά δεν μαυρίζει. Παράγει ελάχιστη μελανίνη
- 2 = άτομα με ξανθά μαλλιά και ανοιχτόχρωμα μάτια. Η επιδερμίδα εμφανίζει ηλιακά εγκαύματα και στη συνέχεια μαυρίζει ελαφρώς.
- 3 = άτομα με ανοιχτά καστανά μαλλιά. Η επιδερμίδα εμφανίζει ηλιακά εγκαύματα και στη συνέχεια μαυρίζει.
- 4 = άτομα με σκούρα καστανά μαλλιά. Η επιδερμίδα μαυρίζει και δεν εμφανίζει ηλιακά εγκαύματα.
- 5 = άτομα με μεσογειακά χαρακτηριστικά, μικτή φυλή. Η επιδερμίδα μαυρίζει και δεν εμφανίζει ηλιακά εγκαύματα.
- 6 = άτομα με μαύρα μαλλιά. Η επιδερμίδα μαυρίζει και δεν εμφανίζει ηλιακά εγκαύματα.
Το πέρασμα του χρόνου δεν αλλάζει το χρώμα της επιδερμίδας με κανένα τρόπο. Αντίθετα, τα άτομα που διαθέτουν σκούρα ή σταρένια επιδερμίδα που μαυρίζει εύκολα, δεν μπορούν να αποφύγουν τις κηλίδες αν εκτίθενται στον ήλιο χωρίς προφυλάξεις.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη εποχή για την προστασία της επιδερμίδας
Για να επωφεληθείτε από τον ήλιο χωρίς κινδύνους πρέπει να:
- Εφαρμόζουμε κατάλληλα αντηλιακά προϊόντα με υψηλό δείκτη προστασίας
- Αποφεύγουμε την έκθεση στον ήλιο μεταξύ 11 π.μ. και 4 μ.μ.
- Να ανανεώνουμε το αντηλιακό μας κάθε δύο ώρες
Πώς σχηματίζονται οι κηλίδες;
Η επιδερμίδα, όταν εκτίθεται στον ήλιο, είναι ικανή να αντανακλά ορισμένη ποσότητα από την υπεριώδη ακτινοβολία που λαμβάνει. Η υπόλοιπη ποσότητα απορροφάται, διαπερνώντας την επιφάνεια και διεισδύοντας στην επιδερμίδα και το χόριο.
Υπεριώδης ακτινοβολία
Υπάρχουν τρεις τύποι υπεριώδους ακτινοβολίας (UV):ακτίνες UVA, UVB και UVC.
Ακτίνες UVA
Βραχυπρόθεσμα, οι ακτίνες UVA δεν προκαλούν επιβλαβείς συνέπειες. Αντιδρούν με τις χρωστικές που υπάρχουν ήδη στην επιδερμίδα, γεγονός που οδηγεί σε σχεδόν άμεσο χρωματισμό της επιδερμίδας, δηλαδή «μαύρισμα», το οποίο δεν διαρκεί.
Ωστόσο, είναι πολλοί οι κίνδυνοι που προκαλούνται από τις ακτίνες UVA, καθώς έρχονται σε επαφή με το χόριο. Μπορεί να ενεργοποιήσουν την παραγωγή ελεύθερων ριζών, τα μόρια που επιτίθενται στην επιφάνεια των υγιών κυττάρων, ή ακόμα και στο DNA τους. Επιπλέον, δημιουργούν καρκινικά κύτταρα και θεωρούνται παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη μελανώματος.
Επιπλέον, επηρεάζουν αρνητικά και τα μόρια κολλαγόνου και ελαστίνης, που χαρίζει στην επιδερμίδα ελαστικές ιδιότητες. Εξαιτίας αυτού, ευθύνονται, ακόμα, για την πρόωρη γήρανση της επιδερμίδας και την πρόωρη εμφάνιση ρυτίδων.
Τέλος, μπορούν να προκληθούν αλλεργίες.
Ακτίνες UVB
Αυτές οι υπεριώδεις ακτίνες προκαλούν εγκαύματα στην επιδερμίδα. Προκαλούν ηλιακά εγκαύματα, ερύθημα ή εξάνθημα από θερμότητα. Ακόμη, ενεργοποιούν τη σύνθεση μελανίνης, την προστατευτική χρωστική ουσία της επιδερμίδας. Οι ακτίνες UVB, συνεπώς, είναι υπεύθυνες για το «φυσικό» μαύρισμα, το οποίο διαρκεί αρκετές μέρες ή ακόμα και βδομάδες.
Όταν η μελανίνη δεν εξαφανίζεται ομοιόμορφα, μπορεί να εμφανιστούν σημάδια ή φακίδες.
Παράλληλα, οι ακτίνες UVB αλλοιώνουν το DNA των κυττάρων. Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ικανός να καταπολεμήσει τη δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας με ένα σύστημα επιδιόρθωσης του DNA, αλλά το σύστημα αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την παρατεταμένη και επαναλαμβανόμενη έκθεση στον ήλιο. Κατά συνέπεια, υφίσταται κορεσμό, οδηγώντας σε μη φυσιολογική ανάπτυξη ορισμένων κυττάρων και σε σχηματισμό αλλοιώσεων, οι οποίες μπορούν να εξελιχθούν σε καρκίνο της επιδερμίδας.
Ακτίνες UVC
Οι ακτίνες UVC είναι εξαιρετικά επιβλαβείς και καρκινογόνες. Ευτυχώς, οι περισσότερες φιλτράρονται από τη στιβάδα του όζοντος. Οι υπόλοιπες που καταλήγουν στην επιφάνεια της γης εμποδίζονται από την επιδερμίδα.
Ποιοι είναι οι διάφοροι τύποι κηλίδων που προκαλούνται από τον ήλιο;
Το κύριο σημάδι που προκαλείται από τον ήλιο είναι ευρέως γνωστό: το μαύρισμα, το οποίο εμφανίζεται χάρη στην παραγωγή μελανίνης, της χρωστικής ουσίας που προστατεύει το DNA των κυττάρων από τις επιθέσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η ταχύτητα και ένταση του μαυρίσματος, αλλά και η διάρκειά του, καθορίζουν το χρώμα της επιδερμίδας μας.
Κατά τη διάρκεια ή κατόπιν παρατεταμένης έκθεσης στον ήλιο χωρίς προστασία, ορισμένα άτομα εμφανίζουν ηλιακό ερύθημα ή εξάνθημα από τη θερμότητα. Είναι ένα είδος εγκαύματος της επιδερμίδας εξαιτίας της δράσης της ακτίνας UV. Η επιδερμίδα κοκκινίζει και πονάει: εκδηλώνει αίσθηση τραβήγματος και κνησμού. Ορισμένες φορές, εμφανίζονται φουσκάλες. Μετά από μερικές μέρες, η ερυθρότητα εξαφανίζεται και η επιδερμίδα αρχίζει να ξεφλουδίζει.
Κηλίδες που συνδέονται με τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του ήλιου.
Η επιδερμίδα θυμάται όλες τις ώρες κατά τις οποίες έχει εκτεθεί τον ήλιο: στην παραλία, στην αυλή, στον κήπο κτλ.
Μεσοπρόθεσμα, η επιδερμίδα υφίσταται πάχυνση για να αμυνθεί: αυξάνει το πάχος της κεράτινης στιβάδας (το εξωτερικό στρώμα της επιδερμίδας) για να δημιουργήσει ένα «φυσικό» φραγμό κατά της υπεριώδους ακτινοβολίας. Όμως ανεξάρτητα από αυτή την αμυντική αντίδραση, ο ήλιος μπορεί να προκαλέσει βλάβες σε κύτταρα, ιστούς και αιμοφόρα αγγεία.
Τα σημάδια εμφανίζονται ως:
- πανάδες
- ελιές και φακίδες
- κηλίδες
Επιπλέον, ο ήλιος εμπλέκεται άμεσα στην επιτάχυνση της γήρανσης της επιδερμίδας: οι υπεριώδεις ακτίνες του καθιστούν τα κύτταρα πιο εύθραυστα, γεγονός που τα εξαντλεί με αποτέλεσμα να εμφανίζονται πιο γρήγορα λεπτές γραμμές και ρυτίδες.
Τέλος, ευθύνεται για την εξέλιξη των κηλίδων που προκαλούνται από τον ήλιο, όπως κηλίδες σε καρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνο.
Οι πιθανές εξελίξεις των κηλίδων
Ο αντίκτυπος του ήλιου στην επιδερμίδα εξαρτάται από το γενετικό υπόβαθρο του κάθε ατόμου. Ουσιαστικά, ο καθένας από εμάς έχει διαφορετικό τύπο επιδερμίδας, περισσότερο ή λιγότερο ικανό να αντιδρά στις υπεριώδεις ακτίνες και να αμύνεται. Για παράδειγμα, οι πιο σκούρες επιδερμίδες εκδηλώνουν λιγότερη ευαισθησία στον ήλιο σε σχέση με τις λευκές επιδερμίδες..
Επιπλέον, η εμφάνιση κηλίδων που προκαλούνται από τον ήλιο ποικίλλει ανάλογα με τη συσσώρευση της έκθεσης στον ήλιο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου.
Τα 4 στάδια του Glogau
Υπάρχει μια μέθοδος ταξινόμησης, η οποία ονομάζεται ταξινόμηση Glogau και περιγράφει την εξέλιξη των κηλίδων που προκαλούνται από τον ήλιο. Λαμβάνει υπόψη τις αλλαγές στην επιδερμίδα, στο χόριο και στον υποδόριο ιστό.
- Στο στάδιο 1, από την ηλικία των 28 έως 35 ετών, η φωτογήρανση είναι ήπιας μορφής. Η υφή της επιδερμίδας είναι ελαφρώς ανομοιόμορφη και πιθανώς η επιδερμίδα να είναι θαμπή. Η επιδερμίδα δεν εμφανίζει χαλάρωση και υπάρχουν μόνο ελάχιστες ρυτίδες.
- Στο στάδιο 2, από την ηλικία των 35 έως 50 ετών, η φωτογήρανση είναι μέτριας μορφής. Εμφανίζονται δερματικές κηλίδες. Η κεράτωση δεν είναι ορατή, αλλά γίνεται αισθητή με την αφή. Εξακολουθούν να μην εμφανίζονται ή να εμφανίζονται ελάχιστα, σημάδια χαλάρωσης. Εμφανίζονται επιφανειακές ρυτίδες. Τυχόν ανωμαλίες στην κυκλοφορία αίματος ή στη μελάγχρωση είναι ήπιας μορφής.
- Στο στάδιο 3, από την ηλικία των 50 έως 65 ετών, η φωτογήρανση είναι προχωρημένης μορφής. Η κεράτωση είναι ορατή: γνωστή ως υπερχρωμία. Η επιδερμίδα εμφανίζει μέτρια χαλάρωση και ορισμένες ρυτίδες είναι ορατές. Τυχόν ανωμαλίες στην κυκλοφορία αίματος ή στη μελάγχρωση είναι σημαντικές.
- Στο στάδιο 4, από την ηλικία των 65 έως 75 ετών, η φωτογήρανση είναι σοβαρής μορφής. Οι ρυτίδες είναι βαθιές και εμφανίζεται ακτινική κεράτωση (ή ηλιακή κεράτωση, δηλαδή πάχυνση της επιδερμίδας εξαιτίας του ήλιου). Υπάρχει πιθανότητα καρκινικών βλαβών. Η επιδερμίδα εμφανίζει έντονη χαλάρωση και οι ρυτίδες είναι βαθιές και εκτεταμένες. Τυχόν ανωμαλίες στην κυκλοφορία αίματος ή στη μελάγχρωση είναι σημαντικές.
