Η παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά διατροφικά προβλήματα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα και την υπερβολική κατανάλωση φαγητού ευθύνεται σε ένα μεγάλο ποσοστό στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. H παχυσαρκία που μαστίζει το Δυτικό κόσμο θεωρείται η 2η αιτία θανάτου μετά το κάπνισμα.

Πλέον η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται και νόσος λόγω των σοβαρών προβλημάτων υγείας που την ακολουθούν όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο διαβήτης τύπου ΙΙ, η υψηλή πίεση αίματος, μερικές μορφές καρκίνου με αποτέλεσμα τη μείωση του προσδόκιμου ζωής. Το μέγεθος του προβλήματος επαληθεύεται από τον μεγάλο αριθμό ατόμων που πάσχουν από τη νόσο και αναμένεται να πάρει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τι είναι η παχυσαρκία;

Παχυσαρκία ορίζεται η υπερβολική εναπόθεση λίπους στα λιποκύτταρα. Αυτό συμβαίνει όταν το σωματικό βάρος υπερβαίνει το 20-30% του επιθυμητού βάρους. Ο βαθμός παχυσαρκίας προσδιορίζεται με τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), που υπολογίζεται από το πηλίκο του βάρους σώματος σε κιλά διαιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους σε εκατοστά.

 Στους ενήλικες, η παχυσαρκία ορίζεται ως η ύπαρξη ΔΜΣ 30,  ή περισσότερο, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC). Η παχυσαρκία συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για σοβαρές ασθένειες, όπως ο διαβήτης τύπου 2, οι καρδιακές παθήσεις και ο καρκίνος.

 Σύμφωνα με το CDC, παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, η εθνικότητα και η μυϊκή μάζα μπορούν να επηρεάσουν τη σχέση μεταξύ του ΔΜΣ και του σωματικού λίπους. Επίσης, ο ΔΜΣ δεν μπορεί να διακρίνει τη σύσταση του σώματος του υπερβολικού λίπους, στους μύες ή της οστικής μάζας, ούτε παρέχει καμία ένδειξη για την κατανομή του λίπους.

Παρά αυτούς τους περιορισμούς, ο ΔΜΣ συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως ως τρόπος μέτρησης του μεγέθους του σώματος.

Πώς ταξινομείται η παχυσαρκία;

Οι ακόλουθες κατηγορίες χρησιμοποιούνται για ενήλικες ηλικίας άνω τον 20 ετών:

Κατηγορία ΔΜΣ

• 18,5 ή κάτω από λιποβαρή
• 18,5 έως <25,0 «κανονικό» βάρος
• 25,0 έως <30,0 υπέρβαρο
• 30,0 έως <35,0 κατηγορίας 1 παχυσαρκία
• 35,0 έως <40,0 κατηγορίας 2 παχυσαρκία
• Παχυσαρκία 40,0 και άνω κατηγορίας 3 (επίσης γνωστή ως νοσηρή, ακραία ή σοβαρή παχυσαρκία)

Τι είναι η παιδική παχυσαρκία;

Προκειμένου ένας γιατρός να διαγνώσει ένα παιδί άνω των 2 ετών ή έναν έφηβο με παχυσαρκία, ο ΔΜΣ του πρέπει να βρίσκεται στο 95ο εκατοστημόριο για άτομα της ίδιας ηλικίας και βιολογικού φύλου:

Εύρος εκατοστημορίου της κλάσης ΔΜΣ

• >5% λιποβαρή
• 5% έως <85% «κανονικό» βάρος
• 85% έως <95% υπέρβαρο
• 95% ή πάνω από παχυσαρκία

Τι προκαλεί την παχυσαρκία;

 Η κατανάλωση περισσότερων θερμίδων από όσες καίτε στην καθημερινή δραστηριότητα και άσκηση σε μακροπρόθεσμη βάση μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι επιπλέον θερμίδες προστίθενται και προκαλούν αύξηση βάρους.

Αλλά δεν έχει να κάνει πάντα μόνο με τις εισερχόμενες και τις θερμίδες, ή την καθιστική ζωή. Αν και αυτές είναι πράγματι αιτίες παχυσαρκίας, ορισμένες αιτίες  δεν μπορείτε να τις ελέγξετε.

Οι κοινές ειδικές αιτίες της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν:

• Ηλικία: ΄Οσο αυξάνετε η ηλικία μειώνεται ο βασικός μεταβολισμός, ενώ χωρίς σωματική άσκηση και φυσική δραστηριότητα μειώνεται  η μυϊκή  μάζα με αποτέλεσμα την μεγαλύτερη επιβράδυνση του βασικού μεταβολισμού, καθιστώντας ευκολότερη την αύξηση βάρους.
• Έλλειψη ύπνου: Κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε ορμονικές αλλαγές που σας κάνουν να αισθάνεστε πιο πεινασμένοι και να λαχταράτε ορισμένα τρόφιμα με πολλές θερμίδες
• Εγκυμοσύνη:  Το βάρος που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να είναι δύσκολο να χαθεί και μπορεί τελικά να οδηγήσει σε παχυσαρκία.

Παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην παχυσαρκία είναι:

• Διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου: Ένας από τους βασικότερους λόγους που οδηγούν στην παχυσαρκία είναι η πρόσληψη περισσότερης ενέργειας από την απαιτούμενη ή από αυτήν που καταναλώνεται. Το περίσσειο της ενέργειας (θετικό ισοζύγιο ενέργειας) αποθηκεύεται με τη μορφή λίπους στα λιποκύτταρα. Η παχυσαρκία δημιουργείται με την αύξηση του όγκου των λιποκυττάρων τα οποία δημιουργούνται μέχρι την ενηλικίωση. Επομένως τα παχύσαρκα άτομα έχουν μεγαλύτερα και περισσότερα λιποκύτταρα συγκριτικά με κάποιον που έχει φυσιολογικό βάρος.
• Η κληρονομικότητα: Η κληρονομικότητα παίζει επίσης έναν από τους σημαντικότερους ρόλους στην εμφάνιση της παχυσαρκίας. Έρευνες έδειξαν ότι όταν και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, οι πιθανότητες να είναι και το παιδί φτάνουν το 80%. Αν ένας από τους δύο είναι παχύσαρκος το ποσοστό μειώνεται στο 50% ενώ αν κανένας από τους δύο γονείς δεν είναι τότε το ποσοστό μειώνεται στο ελάχιστο 10%. Πρόσφατα η ανεύρεση ενός γονιδίου που είναι υπεύθυνο για τη σύνθεση μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται λεπτίνη φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Τα λιποκύτταρα πολλαπλασιάζονται στην παιδική ηλικία ενώ μετά αυξάνονται μόνο σε μέγεθος συνεπώς ένα παχύσαρκο παιδί θα έχει περισσότερα λιποκύτταρα, μεγαλύτερη όρεξη, κακές συνήθειες διατροφής και άρα περισσότερες πιθανότητες να γίνει ένας παχύσαρκος ενήλικας.  Ο γενετικός κώδικας λοιπόν ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για την ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μοιράζονται κατά κανόνα κοινό τρόπο ζωής άρα και διατροφικών συνηθειών καθιστά δύσκολη την αναγνώριση του βαθμού επίδρασης των γενετικών παραγόντων.
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Πέρα από τους γενετικούς παράγοντες, φαίνεται πως παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση της παχυσαρκίας και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οι άνθρωποι αποκτούν διατροφικές συνήθειες μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί κάποιο άτομο να έχει προδιάθεση για παχυσαρκία που θα επιδεινωθεί όταν και το οικογενειακό περιβάλλον έχει κακή διατροφική συμπεριφορά καθώς η ίδια η οικογένεια αποτελεί πρότυπο για τα παιδιά . Οικογένειες με παχύσαρκα άτομα έχουν τη συνήθεια να καταναλώνουν τροφές πλούσιες σε λιπαρά και άρα σε θερμίδες. Για παράδειγμα το «γρήγορο φαγητό» δίνει πολλές συγκεντρωτικά θερμίδες χαμηλής ποιότητας οδηγώντας σταδιακά σε μεγάλη αύξηση βάρους.
• Ψυχολογικοί παράγοντες : Πολλές φορές οι άνθρωποι συνδέουν τη συναισθηματική τους κατάσταση με το φαγητό, θεωρώντας έτσι ότι αντιμετωπίζουν την κακή ψυχολογία τους. Η διατροφική μας συμπεριφορά μπορεί να επηρεαστεί πολύ από τα συναισθήματα μας. Η επιλογή των φαγητών, η ποσότητα και η συχνότητα των γευμάτων μπορεί να σχετίζονται με την ψυχολογία μας. Συναισθήματα όπως άγχος, απογοήτευση, κατάθλιψη, ανία, συναισθηματική πίεση μπορούν να οδηγήσουν στην υπερκατανάλωση τροφής. Αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης είναι η μεγάλη αύξηση βάρους που δεν μπορεί να ελεγχθεί. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό των παχύσαρκων που έρχεται ως αποτέλεσμα της σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης ή της συναισθηματικής στέρησης κατά την παιδική ηλικία. Δύο μορφές διαταραχής της όρεξης και άρα και του βάρους λόγω ψυχολογικών παραγόντων είναι η ψυχογενής βουλιμία και η ψυχογενής ανορεξία.
• Μεταβολικές διαταραχές: Υπάρχουν περιπτώσεις παχυσαρκίας που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα χαμηλού Βασικού Μεταβολικού Ρυθμού. Βασικός μεταβολισμός είναι το ελάχιστο ποσό ενέργειας που απαιτείται για τη διατήρηση του ανθρώπινου οργανισμού στη ζωή, δηλαδή για να επιτελεστούν οι βασικές του λειτουργίες (αναπνοή, καρδιακή λειτουργία, διατήρηση θερμοκρασίας κ.α.). Οι παχύσαρκοι έχουν διαταραχές του μεταβολισμού με αποτέλεσμα την διαταραχή του βάρους. Οι πιο συνηθισμένες μεταβολικές διαταραχές στην παχυσαρκία είναι η αύξηση της χοληστερόλης, των τριγλυκεριδίων, των κετονικών σωμάτων, της γλυκόζης, της ινσουλίνης και του ουρικού οξέος στο πλάσμα.
• Ορμονικές ανισορροπίες: Πολλές ορμονικές ανισορροπίες είναι συμπτώματα που προκαλούνται από την αύξηση του σωματικού βάρους και του κοιλιακού λίπους, τα οποία πυροδοτούν προφλεγμονώδεις αποκρίσεις που επηρεάζουν την παραγωγή των ορμονών. Ενώ σημαντικό ρόλο στην ρύθμιση των ορμονών διαδραματίζει η έλλειψη ύπνου, το χρόνιο στρες  και η μη επαρκής αποκατάσταση κατά την διάρκεια μεγάλων περιόδων έντονης άσκησης.
• Χαμηλή φυσική δραστηριότητα: Ο σύγχρονος τρόπος ζωής συμβάλλει στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα λόγω μεγάλου φόρτου εργασίας σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή και την αυξημένη κατανάλωση θερμίδων διαταράσσουν το ισοζύγιο ενέργειας και έρχεται σταδιακή αύξηση του σωματικού βάρους και λίπους. Ένας παχύσαρκος άνθρωπος μπορεί να έχει χαμηλότερη πρόσληψη θερμίδων από έναν αδύνατο αλλά να έχει περίσσεια θερμίδων γιατί δεν έχει φυσική δραστηριότητα.

Επίσης ορισμένα προβλήματα υγείας μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση βάρους και τελικά σε παχυσαρκία. Αυτά περιλαμβάνουν:

• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS): Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών και άλλες ορμονικές ανωμαλίες στη γυναίκα προδιαθέτουν στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας.
• Σύνδρομο Prader-Willi: To σύνδρομο Prader-Willi ειναι σπάνια πάθηση που υπάρχει κατά τη γέννηση που προκαλεί υπερβολική πείνα.
• Σύνδρομο Cushing: Μια ακόμα ορμονική μεταβολή που οφείλεται στην αύξηση της κορτιζόλης και οδηγεί στην αύξηση βάρους είναι το σύνδρομο Cushing με χαρακτηριστικά το πανσεληνοειδές προσωπείο και την εναπόθεση λίπους στον αυχένα και στον κορμό.  Μια κατάσταση που προκαλείται από τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης (η ορμόνη του στρες) στο σύστημά σας
• Υποθυρεοειδισμός (υπολειτουργικός θυρεοειδής): μια κατάσταση κατά την οποία ο θυρεοειδής αδένας δεν παράγει αρκετές σημαντικές ορμόνες.
• Ο  υπογοναδισμός: Ο υπογοναδισμός χαρακτηρίζεται από τη χαμηλή παραγωγή τεστοστερόνης από τους όρχεις, η οποία οδηγεί σε κλινικές επιπτώσεις
• Οστεοαρθρίτιδα (ΟΑ) και άλλες καταστάσεις που προκαλούν πόνο που μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη δραστηριότητα.

΄Αλλοι παράγοντες:

• Η κατάθλιψη μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε αύξηση βάρους, καθώς μερικοί άνθρωποι μπορεί να στραφούν στο φαγητό για συναισθηματική άνεση. Ορισμένα αντικαταθλιπτικά μπορούν επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο αύξησης βάρους.
• Η διακοπή του καπνίσματος είναι πάντα καλό πράγμα, αλλά η διακοπή μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αύξηση βάρους. Σε μερικούς ανθρώπους, μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική αύξηση βάρους. Για αυτόν τον λόγο, είναι σημαντικό να εστιάσετε στη διατροφή και την άσκηση ενώ σταματάτε το κάπνισμα, τουλάχιστον μετά την αρχική περίοδο στέρησης.
• Τα φάρμακα, όπως τα στεροειδή ή τα αντισυλληπτικά χάπια, μπορούν επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο αύξησης βάρους.

Πώς γίνεται η διάγνωση ότι κάποιος πάσχει από παχυσαρκία;

Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας, δεν είναι άλλος, από την διάγνωση. Πότε λοιπόν θεωρείται ένα άτομο ως παχύσαρκο;

Παχύσαρκο μπορεί να θεωρηθεί ένα άτομο, το οποίο έχει δείκτη μάζας σώματος ίσο με το 30 ή περισσότερο. Ο ΒΜΙ είναι ένας κατά προσέγγιση υπολογισμός του βάρους ενός ατόμου σε σχέση με το ύψος του.

Άλλες ακριβέστερες μετρήσεις για την διάγνωση της παχυσαρκίας είναι η μέτρηση του σωματικού λίπους και της κατανομής αυτού στο σώμα μας, το πάχος του δέρματος, καθώς και άλλες εξετάσεις όπως το υπερηχογράφημα, η αξονική τομογραφία (CT) και η μαγνητική τομογραφία (MRI).

Ο γιατρός σας μπορεί επίσης να κάνει ορισμένες εξετάσεις για να βοηθήσει στη διάγνωση της παχυσαρκίας καθώς και των κινδύνων για την υγεία που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν εξετάσεις αίματος για την εξέταση των επιπέδων χοληστερόλης και γλυκόζης, εξετάσεις για διαβήτη, τεστ θυρεοειδούς και εξετάσεις για τη καρδιά, όπως το ηλεκτροκαρδιογράφημα.

Η μέτρηση του λίπους γύρω από τη μέση σας είναι επίσης ένας καλός παράγοντας πρόληψης του κινδύνου για ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία. 

Δείκτες υγείας που βοηθούν στον προσδιορισμό του κινδύνου: την παχυσαρκία

• Αναλογία μέσης-γοφών
• Περιφέρεια μέσης.

Άλλες πιο ακριβείς μετρήσεις σωματικού λίπους και κατανομής σωματικού λίπους περιλαμβάνουν:

• Aναλυτές Σύστασης Σώματος
•  Διπλής Ενέργειας Φωτονιακή Απορροφησιομέτρηση (DEXA -Dual Energy X-ray Absorptiometry),
• Δερματοπτυχομέτρηση

Ο γιατρός σας μπορεί επίσης να παραγγείλει ορισμένες εξετάσεις για να βοηθήσει στη διάγνωση των κινδύνων υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν: εξετάσεις αίματος για την εξέταση των επιπέδων χοληστερόλης και γλυκόζης

• Δοκιμασίες ηπατικής λειτουργίας
• έναν έλεγχο διαβήτη
• εξετάσεις θυρεοειδούς
• καρδιακές εξετάσεις, όπως ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ ή ΗΚΓ)

Η μέτρηση του λίπους γύρω από τη μέση σας είναι επίσης καλός προγνωστικός δείκτης του κινδύνου για ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

Ποιες είναι οι επιπλοκές της παχυσαρκίας;

Η παχυσαρκία μπορεί να οδηγήσει σε κάτι περισσότερο από απλή αύξηση βάρους. Η υψηλή αναλογία σωματικού λίπους προς μυ επιβαρύνει τα οστά σας καθώς και τα εσωτερικά σας όργανα. Αυξάνει επίσης τη φλεγμονή στο σώμα, η οποία θεωρείται παράγοντας κινδύνου για καρκίνο. Η παχυσαρκία είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για διαβήτη τύπου 2.
Η παχυσαρκία έχει συνδεθεί με μια σειρά από επιπλοκές στην υγεία, μερικές από τις οποίες μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή εάν δεν αντιμετωπιστούν:

• Διαβήτης τύπου 2
• Καρδιακή ασθένεια
• Υψηλή πίεση του αίματος
• Oρισμένοι καρκίνοι του εντέρου (σε κόλον και ορθό), των νεφρών, του οισοφάγου, του παγκρέατος, της χοληδόχου κύστης και, στις γυναίκες, του στήθους (για εκείνες που βρίσκονται στην εμμηνόπαυση), του ενδομητρίου και των ωοθηκών.
• Εγκεφαλικό
• Νόσος της χοληδόχου κύστης
• Λιπώδη νόσο του ήπατος
• υψηλή χοληστερόλη
• υπνική άπνοια και άλλα αναπνευστικά προβλήματα
• Αρθρίτιδα
• αγωνία