Από πολλά χρόνια, επικρατεί η αντίληψη ότι η διαιτητική αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη απαιτεί την αποφυγή των απλών υδατανθράκων (απλών σακχάρων π.χ. ζάχαρης) και την αντικατάστασή τους από σύνθετους. Αυτή η αντίληψη βασίζεται στο γεγονός ότι οι απλοί υδατάνθρακες πέπτονται και απορ- ροφώνται ταχύτερα απ’ότι οι σύνθετοι (π.χ. δημητριακά, όσπρια κ.α.) και, επομένως, προκαλούν μεγαλύτερη υπεργλυκαιμία μετά την πρόσληψή τους. Παρόλα αυτά περιορισμένη πρόσληψη (έως 10% το πολύ της ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης) απλών σακχάρων επιτρέπεται στα διαβητικά άτομα. Προτεραιότητα δίνεται στο συνολικό ποσό των υδατανθράκων που λαμβάνονται με τη δίαιτα, ενώ συνιστάται πρόσληψη υδατανθρακούχων τροφίμων κυρίως με τη μορφή σύνθετων υδατανθράκων που προκαλούν χαμηλότερη μεταγευματική γλυκαιμία.

Είναι προτιμότερα π.χ. τα όσπρια, τα δημητριακά και το ρύζι από τη ζάχαρη και τους άλλους απλούς υδατάνθρακες. Στη δίαιτα του διαβητικού ατόμου επιτρέπεται η χρήση μικρής ποσότητας ζάχαρης, αρκεί βέβαια να μην καταναλώνεται μεμονωμένα, αλλά στο πλαίσιο γευμάτων που περιέχουν φυτικές ίνες, έτσι ώστε να επιβραδύνεται η απορρόφησή της.

Η χρήση γλυκαντικών ουσιών χωρίς θερμιδική αξία (π.χ. ασπαρτάμη ) από τα διαβητικά άτομα είναι ελεύθερη, αλλά πάντα με μέτρο. Η δυνατότητα απόλαυσης της γλυκιάς γεύσης της ζάχαρης χωρίς την πρόσληψη επιπλέον θερμίδων, έχει οδηγήσει στην ευρεία χρήση γλυκαντικών ουσιών χωρίς θερμιδική αξία, καθώς και προϊόντων “light“ που περιέχουν αυτές τις ουσίες. Το πλεονέκτημά τους είναι ότι δεν δίνουν ενέργεια και δεν επιδρούν στα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος.

• Ζάχαρη: Η χρησιμοποίηση της ζάχαρης σαν μέρος του συνολικού ποσού των υδατανθράκων της δίαιτας επιτρέπεται σε περιορισμένο βαθμό στα άτομα με διαβήτη τύπου 1 και 2. Η ζάχαρη, καθώς και τα τρόφιμα που περιέχουν ζάχαρη, πρέπει να αντικαθιστούν ένα μέρος των υδατανθράκων της δίαιτας με υπολογισμούς γραμμάριο προς γραμμάριο και όχι να προστίθενται απλά στο διατροφικό πλάνο. Κάνοντας, όμως, τέτοιου είδους αντικαταστάσεις, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλα θρεπτικά συστατικά που καταναλώνονται παράλληλα με τη ζάχαρη που περιέχεται σ’ αυτά τα τρόφιμα, όπως είναι το λίπος.
• Φρουκτόζη: Η φρουκτόζη προκαλεί μικρότερη αύξηση στη γλυκόζη αίματος, απ’ ότι ισοθερμιδικές ποσότητες ζάχαρης και αρκετών αμυλωδών. Χρειάζεται προσοχή, όμως, γιατί η φρουκτόζη έχει την ίδια θερμιδική αξία με τη σουκρόζη, μετατρέπεται δε μετά την πρόσληψή της σε γλυκόζη στον οργανισμό, επηρεάζοντας κατά τον τρόπο αυτόν τα επίπεδα σακχάρου αίματος. Ωστόσο, επειδή η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φρουκτόζης [π.χ. διπλάσια της συνήθους πρόσληψης (20 % των θερμίδων)], έχει αρνητικές επιπτώσεις στα επίπεδα τριγλυκεριδίων αίματος, η φρουκτόζη δεν φαίνεται να έχει κάποιο πλεονέκτημα ως γλυκαντική ουσία για τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη. Για το λόγο αυτό, τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη που έχουν συγχρόνως και δυσλιπιδαιμία (π.χ. υπερτριγλυκεριδαιμία) πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φρουκτόζης ως πρόσθετης ουσίας σε τροφές. Όμως, δεν απαγορεύεται η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, τα οποία είναι φυσικές πηγές φρουκτόζης.

Άλλες γλυκαντικές ουσίες με θερμιδική αξία

Άλλες ουσίες με γλυκαντική δράση και θερμιδική αξία εκτός της ζάχαρης και της φρουκτόζης, είναι το σιρόπι καλαμποκιού, ο χυμός φρούτων, το μέλι, η μελάσσα, η δεξτρόζη και η μαλτόζη. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι τα τρόφιμα που περιέχουν τις παραπάνω ουσίες βοηθούν στη μείωση των συνολικά προσλαμβανομένων θερμίδων των υδατανθράκων της δίαιτας ή ότι βελτιώνουν το γλυκαιμικό έλεγχο περισσότερο από ότι τα τρόφιμα που περιέχουν ζάχαρη. Η σορβιτόλη, η μανιτόλη και η ξυλιτόλη είναι πολυόλες και προκαλούν χαμηλότερη αύξηση τουσακχάρου απ’ότι η ζάχαρη και άλλοι υδατάνθρακες. Κατά μέσο όρο αποδίδουν 2 θερμίδες ανά γραμμάριο συγκριτικά με τις 4 θερμίδες ανά γραμμάριο που αποδίδουν άλλοι υδατάνθρακες. Πλούσιες σε πολυόλες είναι πολλές καραμέλες και τσίχλες χωρίς ζάχαρη. Δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις που να δείχνουν ότι η χρήση των παραπάνω γλυκαντικών ουσιών πλεονεκτεί σε σχέση με τη χρήση της ζάχαρης. Επιπλέον, μεγάλες ποσότητες πολυολών έχουν καθαρτικό αποτέλεσμα. Πρέπει να τονιστεί, ότι οι θερμίδες και το ποσό των υδατανθράκων που προέρχονται από τα τρόφιμα που περιέχουν οποιαδήποτε γλυκαντική ουσία με θερμιδική αξία, πρέπει να συνυπολογίζονται στο διατροφικό πλάνο γιατί μπορεί να επηρεάσουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.

Τεχνητές γλυκαντικές χωρίς θερμιδική αξία

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η σακχαρίνη, η ασπαρτάμη, το ακεσουλφαμικό κάλιο, το κυκλαμινικό νάτριο, η σακχαρίνη και η σουκραλόζη, οι οποίες έχουν εγκριθεί για χρήση στις ΗΠΑ από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων ( FDA ). Ο FDA, όπως άλλωστε και για όλα τα πρόσθετα τροφίμων, έχει καθορίσει για τις γλυκαντικές ουσίες χωρίς θερμιδική αξία μία αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη, η οποία ορίζεται ως η ποσότητα της γλυκαντικής ουσίας η οποία μπορεί να καταναλωθεί με ασφάλεια σε καθημερινή βάση καθ’όλη τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου χωρίς να προκαλέσει παρενέργειες και περιλαμβάνει έναν παράγοντα ασφάλειας εκατονταπλάσιο της αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης. Η πραγματική πρόσληψη όλων των γλυκαντικών ουσιών χωρίς θερμιδική αξία από τα άτομα με διαβήτη έχει βρεθεί ότι είναι αρκετά χαμηλότερη από την αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη.

Στην αγορά κυκλοφορούν γλυκαντικές ουσίες με διάφορες εμπορικές ονομασίες. Ενδεικτικά αναφέρονται παρακάτω ορισμένες από αυτές:

• Σακχαρίνη: Αν και η σακχαρίνη χρησιμοποιείται για χρονικό διάστημα τουλάχιστον 80 και πλέον χρόνων στις ΗΠΑ, το 1977 χαρακτηρίσθηκε από τον FDA των ΗΠΑ ως πιθανό καρκινογόνο με βάση μια μελέτη σε αρουραίους που έδειξε αυξημένο κίνδυνο καρκίνου στα πειραματόζωα μετά τη λήψη τεράστιων δόσεων. Σήμερα η ουσία έχει απενοχοποιηθεί και συστήνεται από τον FDA δεδομένου ότι δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που να δείχνουν ότι στις δόσεις που χρησιμοποιείται στον άνθρωπο έχει καρκινογόνο ιδιότητα. Ένα κουταλάκι του γλυκού αποδίδει 1,7 θερμίδες. Η ημερήσια αποδεκτή ποσότητα είναι 5 mg/kg βάρους ημερησίως. Δεν χάνει την γλυκαντική της δράση κατά το ψήσιμο ή το βράσιμο. Είναι 300 – 700 φορές πιο γλυκειά από τη ζάχαρη.
• Ασπαρτάμη: Η ασπαρτάμη είναι συνδυασμός δύο αμινοξέων του ασπαραγινικού οξέος και της φαινυλαλανίνης. Είναι 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. Αποδίδει 1 θερμίδα σε ένα κουταλάκι του γλυκού, ποσότητα αναγκαία για να δώσει την ίδια γλυκιά γεύση με ένα κουταλάκι του γλυκού ζάχαρη. Κυκλοφορεί στο εμπόριο ως Canderel, Εqual, Linodiet Slim, ΝutraSweet, Sanecta, Stylesse, Tri-Sweet. Σε πολύ υψηλές δόσεις προκαλεί γαστρεντερικές διαταραχές. Ωστόσο, στην πράξη δεν είναι δυνατόν να ληφθούν ποσότητες από την ασπαρτάμη που να προκαλούν παρενέργειες. Η ασφάλεια της ουσίας αυτής έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών μελετών λόγω του ότι μεταβολίζεται σε μεθανόλη. Επίσης, η περιεκτικότητά της σε φαινυλαλανίνη έχει προβληματίσει για την πιθανότητα διαταραχής της εγκεφαλικής λειτουργίας και εμφάνισης αλλαγών στη συμπεριφορά σε περίπτωση τοξικών δόσεων φαινυλαλανίνης. Ωστόσο, στην ποσότητα που καταναλώνεται, συνήθως, από υγιή άτομα, ακόμα και σε μεγάλες δόσεις, η ποσότητα της φαινυλαλανίνης στο αίμα απέχει πολύ από εκείνη που απαιτείται για την εμφάνιση τοξικών συμπτωμάτων. Σύμφωνα με τις τελευταίες συστάσεις της Αμερικανικής Διαβητολογικής Εταιρείας (ΑDA) η κατανάλωση της ασπαρτάμης θεωρείται ασφαλής αφού επιτρέπεται η χρήση της ακόμη και από τις εγκύους. Η ημερήσια αποδεκτή ποσότητα κατανάλωσης ανέρχεται σε 50 mg/kg σωματικού βάρους. Εάν παρόλα αυτά, όλη η ζάχαρη της τροφής αντικατασταθεί από ασπαρτάμη, το μέγιστο της ημερήσιας πρόσληψης είναι 34 mg/kg. Mια κόκα κόλα 330 ml περιέχει περίπου 150-200 mg ασπαρτάμης, που αναλογεί σε λιγότερο από 3 mg/kg για ένα άτομο βάρους 70 kg. Απαιτούνται 15 περίπου κουτιά κόκα κόλας για να καλυφθεί η ημερήσια αποδεκτή ποσότητα κατανάλωσης. Μελέτες έχουν δείξει ότι δεν εμφανίζονται παρενέργειες ακόμα και σε περιπτώσεις κατανάλωσης 6 φορές μεγαλύτερης ποσότητας από εκείνη που μπορεί να ανεχθεί το 99% του γενικού πληθυσμού. Η ασπαρτάμη χάνει τη γλυκαντική της δράση σε υψηλές θερμοκρασίες και αφήνει μια μετάγευση. Δεν πρέπει να καταναλώνεται από άτομα που πάσχουν από φαινυλκετονουρία. Ακεσουλφαμικό κάλιο Κυκλοφορεί στην αγορά ως Slim Line (μαλτοδεξτρίνη 95%-ασπαρτάμη 1,25% και ακεσουλφαμικό κάλιο 1,25%), Linodiet Slim και Sweet’ N Low. Ένα κουταλάκι του γλυκού αποδίδει 2 θερμίδες. Δεν χάνει τη γλυκαντική του ιδιότητα με το ψήσιμο ή βράσιμο. Η ημερήσια συνιστώμενη ποσότητα είναι 15 mg/kg. Η μέση περιεκτικότητα της ουσίας στο κουτί της κόκα κόλας είναι 40 mg. O αριθμός των κουτιών κόκα κόλας που θα πρέπει να καταναλωθούν για να καλυφθεί η ημερήσια συνιστώμενη ποσότητα είναι 25 για ένα άτομο βάρους 60 kg, κάτι που απέχει πολύ από τις συνήθειες ενός μέσου ατόμου.
• Σουκραλόζη: Είναι νεότερη γλυκαντική ουσία που είναι 600 φορές πιο γλυκειά από τη ζάχαρη γιαυτό και καταναλώνεται σε μικρή ποσότητα. Κυκλοφορεί στη αγορά ως Splenda. Δεν χάνει τη γλυκαντική της ιδιότητα με το ψήσιμο ή βράσιμο. Θεωρείται εύγευστη. Η ημερήσια συνιστώμενη ποσότητα είναι 5 mg/kg. Η μέση περιεκτικότητα της ουσίας στο κουτί της κόκα κόλας είναι 70 mg. O μέγιστος αριθμός των κουτιών κόκα κόλας που μπορούν να καταναλωθούν είναι 45 για ένα άτομο βάρους 60 kg. Σύμφωνα πάντως με τον ADA, δεν είναι γνωστό κατά, το πόσον η χρήση γλυκαντικών ουσιών βελτιώνει το γλυκαιμικό έλεγχο μακροχρόνια ή βοηθά στην απώλεια του βάρους. Άλλη νεώτερη γλυκαντική ουσία που έχει πάρει έγκριση στις ΗΠΑ είναι η νεοτάμη που είναι 30-60 φορές γλυκύτερη της ασπαρτάμης και 7.000-13.000 φορές της ζάχαρης. Υπό έγκριση στις ΗΠΑ είναι, επίσης, η αλιτάμη (ασπαραγινικό οξύ και αλανίνη).