Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι άνθρωποι ακολουθούν διάφορες εναλλακτικές δίαιτες και θεραπείες, σε μια προσπάθεια να θεραπευθούν από χρόνια νοσήματα που τους ταλαιπωρούν. Είναι δε γεγονός ότι, στην περίπτωση που μια κατάσταση χρονίζει, ο ασθενής απογοητεύεται και χάνει το κίνητρό του για αποκατάσταση, συχνά δε αμφισβητεί και την αγωγή που του έχει προταθεί και αναζητά άλλους τρόπους αντιμετώπισης της πάθησής του. Βλέπουμε έτσι ασθενείς να απευθύνονται σε διάφορους ανθρώπους, οι οποίοι υποτίθεται ότι πρεσβεύουν εναλλακτικούς τρόπους θεραπείας, χωρίς όμως να έχουν λάβει ποτέ την κατάλληλη εκπαίδευση και εξειδίκευση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η χρήση του ιατρικού βελονισμού για το μυοσκελετικό πόνο, ο οποίος για να είναι αποτελεσματικός θα πρέπει να πραγματοποιείται από κατάλληλα εκπαιδευμένα άτομα, συνήθως φυσιάτρους. Τα άτομα αυτά θα πρέπει να γνωρίζουν τις σχετικές παθήσεις, να μπορούν να καταλήξουν με ασφάλεια σε αιτιολογική διάγνωση και να εφαρμόσουν την αντίστοιχη θεραπεία.

Ανάλογη περίπτωση αποτελεί η χρήση της κινησιοθεραπείας για τη θεραπεία του πόνου στη μέση, δηλ. της οσφυαλγίας. Μετά από προσεκτική μελέτη του ιστορικού του ασθενούς, της κατάλληλης κλινικής εξέτασης και των αντίστοιχων απεικονιστικών εξετάσεων (ακτινογραφίες, μαγνητική τομογραφία, αξονική τομογραφία), ο ιατρός μπορεί να προτείνει είτε ακινητοποίηση, είτε -αντίθετα- κινησιοθεραπεία, δηλ. ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης.

Χρειάζεται επίσης προσοχή, γιατί μπορεί ο πόνος να προέρχεται από τις ιερολαγόνιες αρθρώσεις, εκεί δηλαδή που ενώνεται η σπονδυλική στήλη με τη λεκάνη (βλ. σχήμα), κάτι το οποίο έχει διαφορετική αντιμετώπιση και θα πρέπει να διαχωρίζεται από τις άλλες περιπτώσεις οσφυαλγίας.

Προσέγγιση του ασθενούς με πόνο στη μέση (οσφυαλγία) ή/ και στο πόδι (ισχιαλγία)

Στο αριστερό σχήμα φαίνεται η πορεία της εκφύλισης των μεσοσπονδυλίων δίσκων της σπονδυλικής στήλης: αρχίζει από την προοδευτική αφυδάτωσή τους (degenerative disc), η οποία μπορεί να καταλήξει σε προβολή (bulging), κήλη (herniated disc) ή λέπτυνσή τους (thinning). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το μεσοσπονδύλιο τρήμα (από το οποίο εξέρχονται οι νευρικές ρίζες) να μικραίνει σε διάμετρο, με επακόλουθο την πίεση των ριζών και συμπτώματα όπως πόνος, μουδιάσματα ή μυϊκή αδυναμία. Μείωση του εύρους του τρήματος μπορεί να γίνει επίσης και λόγω οστικών προεξοχών, των οστεοφύτων (τα “άλατα” που λένε οι ασθενείς), ή και από την αύξηση της λόρδωσης της σπονδυλικής στήλης (δηλ. τη στάση της σπονδυλικής στήλης σε έκταση, τεντωμένη προς τα πίσω).

Ακολουθεί μια εικόνα οστεοπορωτικής σπονδυλικής στήλης, η οποία επίσης μπορεί να πονάει πολύ και να δημιουργεί προβλήματα στις καθημερινές ασχολίες του ασθενή. Όπως θα συζητηθεί παρακάτω, χρειάζεται αρχικά να γίνει σωστή διάγνωση του αιτίου της οσφυαλγίας, ώστε να αποφασιστεί αν χρειάζεται ακινητοποίηση ή κινησιοθεραπεία. Μια τέτοια περίπτωση είναι τα οστεοπορωτικά κατάγματα των σπονδύλων.

Ασκήσεις σταθεροποίησης του κορμού

Σαν γενική αρχή, ένας τρόπος για να μειωθούν τα φορτία που δέχεται η σπονδυλική στήλη, είναι η χρήση ασκήσεων σταθεροποίησης του κορμού. Ας φανταστούμε τη δράση τους σαν έναν δυναμικό «κορσέ» γύρω από τη σπονδυλική στήλη, ώστε να διατηρείται μια ουδέτερη θέση του κορμού, και αφορούν τόσο τους κοιλιακούς, όσο και τους γλουτιαίους μύες.

Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε στις δύο κύριες κατηγορίες ασκήσεων: τις ασκήσεις έκτασης (ασκήσεις McKenzie) και κάμψης (ασκήσεις Williams), καθεμιά από τις οποίες εφαρμόζεται σε εκ διαμέτρου αντίθετες περιπτώσεις.

Ασκήσεις McKenzie

Αναπτύχθηκαν τη δεκαετία του ’50 από το Νεοζηλανδό φυσικοθεραπευτή Robin McKenzie και βασίζονται στην ιδέα της «κεντροποίησης» του πόνου. Για παράδειγμα, στην οσφυο-ισχιαλγία όπου ο πόνος στη μέση αντανακλά προς τα κάτω μέχρι το πόδι, ο στόχος είναι να γίνει σιγά σιγά μια μετατόπισή του προς τα πάνω πιο κεντρικά (δηλ. προς τη μέση), μέχρι να εξαλειφθεί τελείως. Αυτό συμβαίνει όταν έχουμε ερεθισμό της ρίζας ενός νεύρου, όπως πχ. σε μια κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου, όπου ο πόνος αντανακλά προς τα κάτω στην πορεία του νεύρου, επειδή η κήλη του δίσκου πιέζει τη ρίζα. Στην περίπτωση αυτή συστήνεται να γίνονται κυρίως ασκήσεις παθητικής έκτασης, όπως φαίνεται στις εικόνες, πάντα με την επίβλεψη φυσικοθεραπευτή.

Οι ασκήσεις αυτές μπορούν να γίνουν είτε ο ασθενής είναι όρθιος, είτε ξαπλωμένος. Στην όρθια θέση ο ασθενής τεντώνεται προς τα πίσω, με τα χέρια στη μέση, εκτείνοντας τη σπονδυλική στήλη. Όταν ο ασθενής είναι ξαπλωμένος, οι ασκήσεις ξεκινούν στην πρηνή θέση («μπρούμυτα»), και προοδευτικά εκτείνεται προς τα πίσω η σπονδυλική του στήλη, αρχικά στη στάση της «σφίγγας» και στη συνέχεια στη στάση της «κόμπρας». Σημειώνεται εδώ ότι, κατά τη διάρκεια των ασκήσεων μπορεί ο ασθενής να νιώθει έναν πόνο στη μέση, αλλά δε θα πρέπει να χειροτερεύει ο πόνος στο πόδι.

Θέση “σφίγγας” (yoga asana salamba bhujangasana)

Θέση “κόμπρας” (yoga asana bhujangasana)

Ασκήσεις Williams

Ακριβώς αντίθετη εφαρμογή έχουν οι ασκήσεις κάμψης, που προτάθηκαν από τον Ορθοπαιδικό Paul Williams, με σκοπό να διευρυνθεί το μεσοσπονδύλιο τρήμα και ο σπονδυλικός σωλήνας. Αποτελούν τροποποίηση παλιότερων ασκήσεων squat του Regen και βασίστηκαν στην ιδέα ότι η οσφυοϊερή περιοχή (δηλ. εκεί που η μέση μεταπίπτει στο ιερό οστό, το διάστημα Ο5-Ι1) είναι εκφυλισμένη ήδη μετά τα 20 έτη στους περισσότερους ανθρώπους. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει στένωση και πίεση των νευρικών στοιχείων κατά την έκταση της σπονδυλικής στήλης. Έτσι, εδώ ο σκοπός είναι η κάμψη της σπονδυλικής στήλης, ώστε να αυξηθεί η διάμετρος του σπονδυλικού σωλήνα, του μεσοσπονδυλίου τρήματος και η μείωση των δυνάμεων που ασκούνται στις οπίσθιες αρθρώσεις (facet) της σπονδυλικής στήλης.

Ποιες είναι: 1-7

1. Οπίσθια κλίση της λεκάνης (posterior pelvic tilt)

2. Κάμψη του ενός ισχίου φέρνοντας το γόνατο στο στήθος (single knee to chest- yoga asana Ardha pawanmuktasana)

3. Κάμψη και των 2 ισχίων φέρνοντας τα γόνατα στο στήθος (double knee to chest- yoga Apanasana)

4. Μερική έγερση ή «ροκανίσματα» (partial sit-ups)

5. Διάταση των οπισθίων μηριαίων μυών (hamstrings stretch) στο 1 ή τα 2 πόδια (Ashtanga Vinyasa yoga asana Janu sirsasana και Ashtanga Vinyasa yoga asana Paschimottanasana).

6. Διάταση των καμπτήρων μυών του ισχίου (Hip flexor stretch- yoga asana Anjaneyasana)

7. Θέση βαθέως καθίσματος με έκταση της ράχης (squat)

Οι παραπάνω ασκήσεις (1-7) αποβλέπουν στη μείωση της οσφυϊκής λόρδωσης και τοποθέτηση της λεκάνης σε οπίσθια κλίση, μέσω της χρήσης των κοιλιακών μυών που προκαλούν κάμψη του κορμού. Αυτά συμβάλλουν στη μείωση του σπασμού των παρασπονδυλικών μυών, καθώς και σε διεύρυνση του μεσοσπονδυλίου τρήματος και του σπονδυλικού σωλήνα. Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η σημασία του λαγονοψοϊτη μυός, ο ρόλος του οποίου διευκρινίστηκε τελευταία, όσον αφορά τη διατήρηση της οσφυϊκης λόρδωσης και τις διατμητικές δυνάμεις (shear stress) στο επίπεδο O5-I1. Ειδικά το τελευταίο αντιμετωπίζεται με τις ασκήσεις διάτασης των καμπτήρων μυών του ισχίου (hip flexor stretch).

Οι ασκήσεις Williams ενδείκνυνται σε ασθενείς με οσφυϊκή σπονδυλική στένωση, σπονδυλόλυση – σπονδυλολίσθηση και πόνο από της οπίσθιες αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης (facet), αλλά δεν επιτρέπονται όταν υπάρχει οστεοπορωτικό κάταγμα, ή κήλη του μεσοσπονδυλίου δίσκου. Στόχος τους είναι η διάταση των ραχιαίων μυών, η ενδυνάμωση των κοιλιακών και των γλουτιαίων μυών και η κινητοποίηση της οσφυοϊερής περιοχής. Επιπλέον, θεωρείται ότι βελτιώνουν τη σταθερότητα του ισχίου και της σπονδυλικής στήλης σε ασθενείς με μειωμένη ευλυγισία ή και δυσκαμψία.

Κινητοποίηση του ισχιακού του νεύρου (neural mobilization) επί ισχιαλγίας

Τα τελευταία χρόνια έχει προταθεί και η έννοια της κινητοποίησης του νεύρου (neural mobilization) σε ασθενείς με πόνο στη μέση που αντανακλάει στο πόδι (ισχιαλγία), οι οποίοι δε βελτιώνονται με τις ασκήσεις McKenzie και Williams. Οι συγκεκριμένοι ασθενείς αναφέρουν πόνο σαν “κάψιμο”, σαν “μαχαίρι”, ή που “σφύζει”, και θεωρείται ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν με ένα είδος κινητοποίησης και διάτασης του ισχιακού νεύρου (slump stretching). Αυτή η νευρική διάταση φαίνεται ότι δρα μέσω αναστολής του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και αντανακλαστικής αγγειοδιαστολής στο δέρμα, ανακουφίζοντας από τα συμπτώματα τη συγκεκριμένη ομάδα ασθενώ.