Η λειτουργία του πυρήνα (του συστήματος σταθεροποίησης της σπονδυλικής στήλης κατά την διάρκεια κινήσεων) βρίσκεται στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος από γιατρούς, φυσιοθεραπευτές, κινησιοθεραπευτές, γυμναστές, προπονητές φυσικής κατάστασης και αθλητικούς επιστήμονες. Η γνώση της λειτουργίας του έχει τροποποιήσει σημαντικά τους τρόπους σχεδιασμού τόσο των προγραμμάτων ενδυνάμωσης όσο και εκείνων της πρόληψης και αποκατάστασης τραυματισμών.

O πυρήνας ορίζεται ως το σύστημα σταθεροποίησης της σπονδυλικής στήλης κατά την διάρκεια των κινήσεων. Η ενδυνάμωση του πυρήνα δεν ταυτίζεται με την ενδυνάμωση των κοιλιακών ή των ραχιαίων. Σε γενικές γραμμές, το σύστημα συνδέει την σπονδυλική στήλη, τη λεκάνη, τα ισχία και την ωμοπλάτη και λειτουργεί συντονισμένα για να σταθεροποιήσει τις περιοχές αυτές και να επιτρέψει την μεταφορά της μηχανικής ενέργειας από τα πάνω στα κάτω άκρα και αντίστροφα. Αυτή η ενεργειακή μεταφορά είναι απαραίτητο να γίνεται με τον κατάλληλο τρόπο ώστε να αποφεύγονται οι τραυματισμοί, αλλά και για τη σωστή και αποτελεσματική απόδοση της κίνησης στην καθημερινή και στην αθλητική δραστηριότητα. Εκτός από τη σταθερότητα που πρέπει να αναπτύξει ο πυρήνας κατά την κίνηση των άκρων, σε αυτόν επιδρούν οι δυνάμεις της βαρύτητας στη γη, η οποία δημιουργεί την επιτάχυνση του σώματος για την προσγείωση μετά από ένα άλμα, σε αυτήν την περίπτωση ο πυρήνας πρέπει επίσης να αναπτύξει σταθερότητα κατά την φάση της  προσγείωσης για να απορροφήσει τις δυνάμεις της αντίδρασης της επαφής του σώματος με την γη. Στο πυρήνα βρίσκεται και το κέντρο βάρους του σώματος το οποίο ρυθμίζεται κυρίως από το οσφυϊκο-πυέλικο-ισχιακό σύμπλεγμα.

Το  οσφυϊκο-πυέλικο-ισχιακό σύμπλεγμα, αν και δεν αποτελεί ολόκληρο μέρος του πυρήνα έχει καθοριστική επίδραση σε αυτό, πολλοί το αποκαλούν ο «πυρήνας του πυρήνα».  Είναι απαρέτητος ο συντονισμός του οσφυϊκού-πυελικού-ισχιακού συμπλέγματος για την σταθερότητα του πυρήνα αλλά και την ρύθμιση του κέντρου βάρους του σώματος. 

Στην περιοχή του πυρήνα παρουσιάζονται οι πιο συχνοί τραυματισμοί, ενώ η αδυναμία σταθεροποίησης του πυρήνα προκαλεί τραυματισμούς και σε άλλες περιοχές του σώματος. Ένας λειτουργικός πυρήνας είναι το βασικότερο συστατικό για την αποφυγή προβλημάτων της πλάτης και συμβάλλει σημαντικά στην αθλητική επίδοση, βελτιώνει τον συντονισμό, την σταθεροποίηση και επιτρέπει την ανάπτυξη μέγιστης επιτάχυνσης και επιβράδυνσης.

Τι είναι ο πυρήνας

Σκεφτείτε τη σπονδυλική στήλη ως μία σωρό από χωριστά οστά και τους μεσοσπονδύλιους δίσκους ως μαξιλαράκια μεταξύ των οστών. Αυτό το σύστημα δεν εξασφαλίζει μεγάλη σταθερότητα.

Το σύστημα σταθεροποίησης της σπονδυλικής στήλης διαχωρίζεται σε τρία υποσυστήματα που λειτουργούν αλληλένδετα:

• Το πρώτο αποτελείται από τα οστά και τους συνδέσμους της σπονδυλικής στήλης που παθητικά συμμετέχουν στη σταθεροποίησή της. Η αυτόνομη λειτουργία του δεν εξασφαλίζει μεγάλη σταθερότητα και χρειάζεται την συνέργεια του δεύτερου.

• Το δεύτερο είναι το ενεργητικό και αποτελείται από τους μύες, που λειτουργούν σε αντίθετες κατευθύνσεις, και συμμετέχει ενεργά στη σταθεροποίηση της σπονδυλικής στήλης μέσω της μυϊκής σύσπασης. Η ταυτόχρονη σύσπαση των μυών, βοηθά στην σταθεροποίηση της σπονδυλικής στήλης και δημιουργεί ένα ισχυρό πλέγμα για την κίνηση του σώματος και για την προστασία από τραυματισμούς. Το ενεργητικό σύστημα διαχωρίζεται σε δυο μυϊκά συστήματα το κινητικό και το σταθεροποιητικό: Το κινητικό σύστημα του πυρήνα  αποτελείται από μακριούς επιφανειακούς μύες μεταξύ λεκάνης και ωμοπλάτης. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει τον πλατύ ραχιαίο, τον μείζο γλουτιαίο και τους τραπεζοειδής. Το τοπικό ή σταθεροποιητικό σύστημα αποτελείται από βραχείς μικρούς μύες που βρίσκονται βαθύτερα και πορεύονται ανάμεσα στα επιμέρους τμήματα της σπονδυλικής στήλης. Οι σημαντικότεροι μύες αυτής της ομάδας είναι οι μύες πυελικού εδάφους, ο εγκάρσιος κοιλιακός, ο πολυσχιδής, οι έξω και οι έσω λοξοί κοιλιακοί μύες, ο ορθός κοιλιακός, οι ιερονωτιαίοι μύες και ειδικά ο λαγωνοπλευρικός (longissimus thoracis), ρομβοειδής, μέσος γλουτιαίος και το διάφραγμα. Επίσης στο σταθεροποιητικό σύστημα μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκουν ο τετράγωνος οσφυϊκός, οι εντο βάθι στροφής της σπονδυλικής στήλης, και οι αυχενικοί μύες  μείζων οπίσθιος ορθός κεφαλικός μυς, έξω ορθός κεφαλικός μυς και ο επιμήκης κεφαλικός. Tα ενεργητικά σύστηματα  μύες του πυρήνα και παρομοιάζεται πολλές φορές με το σύστημα σταθεροποίησης του καταρτιού ενός πλοίου.

• Το τρίτο αποτελείται από το νευρικό σύστημα και συντονίζει τη δράση των δύο παραπάνω συστημάτων.

Πώς λειτουργεί ο πυρήνας

Ο πυρήνας πρέπει να έχει την δυνατότητα σταθεροποίησης τόσο συμμετρικά όσο και ασύμμετρα. Όπως παρουσιάζονται στο πιο πάνω σχήμα, τα βέλη δείχνουν ότι οι μύες του πυρήνα λειτουργούν σε αντίθετες κατευθύνσεις. Κατα την εκτελεση μιας κίνησης  των άκρων,  οι μύες του πυρήνα συσπώνται  με μια αλληλουχία δημιουργώντας τις διαγώνιες κινηματικές αλυσίδες που φαίνονται και στο παράδειγμα του ποδοσφαιριστή.

Ας εξετάσουμε το παράδειγμα μιας συνηθισμένης περίπτωσης όπως της ανύψωσης ενός κιβωτίου με βιβλία από το πάτωμα. Καθώς το κιβώτιο ανυψώνεται, δυνάμεις μεταφέρονται μέσω του σώματος, ιδιαιτέρως δε μέσω της Οσφυϊκής Μοίρας της Σπονδυλικής Στήλης. Εάν ο πυρήνας δεν είναι αρκετά ισχυρός ώστε να σταθεροποιεί την Σπονδυλική Στήλη συνολικά και τους σπονδύλους ειδικότερα, τότε η Σπονδυλική Στήλη καμπυλώνεται, το κέντρο βάρους μετατοπίζεται προς τα εμπρός και μακριά από το σώμα αυξάνοντας πολύ την πίεση στους οσφυϊκούς δίσκους. Η επαναλαμβανόμενη (και συχνά χρόνια) πίεση στους οσφυϊκούς δίσκους, αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες πρόκλησης μιας κάκωσης, η οποία, όχι σπάνια, συνοδεύεται από οξείς πόνους.

Το σκίτσο απεικονίζει της κινηματικές αλυσίδες κατά την διάρκεια ενός σουτ στο ποδόσφαιρο.

Ένα δεύτερο παράδειγμα από τον χώρο του αθλητισμού: ας φανταστούμε έναν αθλητή που βρίσκεται στον αέρα κατά την εκτέλεση ενός καρφιού στο βόλεϊ. Η περιστροφή των κάτω άκρων αντισταθμίζει το δυναμικά αιωρούμενο άνω άκρο, έτσι ώστε η συνολική στροφορμή να διατηρείται σταθερή (ασύμετρη σταθερότηα του πυρήνα). Αν η ενέργεια δεν μεταφερθεί σωστά μέσω του πυρήνα έξω στα άκρα, τότε θα διασκορπιστεί και θα προκαλέσει κακή εκτέλεση του καρφιού ή και τραυματισμό. Η μη επαρκής σταθεροποίηση του πυρήνα ανεξάρτητα από την απόδοση στο κάρφωμα θα προκαλέσει μικροτραυματισμούς που με την πάροδο του χρόνου θα οδηγήσουν σε προβλήματα στην μέση, κάτι που βλέπουμε πολύ συχνά στου βολεϊμπολίστες. Επίσης μόνο ένα ποσοστό της μηχανικής ενέργειας που έχει ο αθλητής λόγω του άλματος θα μεταφερθεί στην μπάλα κατά την εκτέλεση του καρφιού. Το υπόλοιπο ποσοστό της ενέργειας, το όποιο είναι αδύνατον να χαθεί, θα μεταφερθεί στο έδαφος κατά την προσγείωση του αθλητή. Προϋπόθεση για να γίνει αυτό είναι η κατάλληλη τοποθέτηση τους σώματος κατά την προσγείωση, στην οποία αποφασιστικό ρόλο παίζει η σωστή λειτουργία του πυρήνα. Αν αυτό δεν συμβεί, δηλαδή η σταθεροποίηση του πυρήνα δεν είναι επαρκής, τότε ενδέχεται αυτή η ενεργεία να απορροφηθεί από το σώμα με ακατάλληλο τρόπο και έτσι να δημιουργηθεί ένας οξύς τραυματισμός (μετακινήσεις σπονδύλων, ρήξη ιστών και συνδέσμων) ή κάποιοι μικροτραυματισμοί, που σε βάθος χρόνου θα οδηγήσει σε προβλήματα (π.χ. στην μέση), κάτι που βλέπουμε πολύ συχνά στους βολεϊμπολίστες.

O πυρήνας στην αθλητική επίδοση

Η σταθεροποίηση του πυρήνα έχει μεγάλη σημασία σε όλα ανεξαρτήτως το άθλημα τόσο για την πρόληψη τραυματισμού όσο και για την  αθλητική επίδοση.  Οι περισσότερες αθλητικές δραστηριότητες επιτυγχάνονται μέσω συνδυαστικών κινήσεων των άκρων. Οι κινήσεις αυτές απαιτούν την κατάλληλη σταθεροποίηση του πυρήνα  ώστε η ενέργεια να μεταφερθεί από τα κάτω στα πάνω άκρα ή αντίθετα. Η μη επαρκής σταθεροποίηση του πυρήνα θα οδηγήσει σε διασκορπισμό της ενέργειας με αποτέλεσμα να μειωθεί η απόδοση και να αυξηθεί ο κίνδυνος τραυματισμών.

O πυρήνας στην αποκατάσταση τραυματισμών

Η σημασία της αύξησης της σταθερότητας του πυρήνα γίνεται ακόμα μεγαλύτερη μετά από ένα τραυματισμό. Ο πυρήνας διαδραματίζει σημαντικό ρολό στην λειτουργική αποκατάσταση αφού από αυτόν περνούν όλες οι κινηματικές αλυσίδες που συνδυάζουν κίνηση των άνω και κάτω άκρων όπως συμβαίνει στις περισσότερες αθλητικές δραστηριότητες. Ένα πρόβλημα στον πυρήνα μπορεί να μεταφερθεί στο ώμο ενώ αντίθετα ένα πρόβλημα αστάθειας του γονάτου μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα στον πυρήνα.

Λειτουργικά τεστ αξιολόγησης του πυρήνα

 Σε ένα βασικό πρόγραμμα πρόπονησης, ο ασκούμενος πρέπει να ξεκινήσει από το υψηλότερο επίπεδο, στο οποίο μπορεί να διατηρήσει τη σταθερότητα του πυρήνα, ενώ εκτελεί μια άσκηση με την κατάλληλη τεχνική. Διάφορα τεστ λειτουργικής αξιολόγησης μπορούν να προσδιορίσουν εάν υπαρχει ανεπάρκεια στην σταθεροποίηση του πυρήνα.

Πιο κάτω παρουσιάζεται μια λίστα αλλά είναι αχρείαστο να χρησιμοποιηθούν όλα:

• double-leg lowering test
• Pushup
• overhead squat assessment
• floor bridge (without arching or rounding the spine)
• quadruped opposite arm/leg raise (bird-dog)

Τα τεστ που χρησιμοποιούμε πρέπει να τα επανεξετάζουμε ώστε να διαπστωθεί η πρόοδος του ασκουμένου.

Επίλογος

Ανακεφαλαιώνοντας θα πρέπει να καταλάβουμε ότι ο ορός πυρήνας δεν είναι ίσος με την ενδυνάμωση των κοιλιακών. Ο όρος  πυρήνας είναι πολυσύνθετο και αναφέρεται στο σύστημα με το οποίο σταθεροποιείται η σπονδυλική στήλη κατά την διάρκεια κινήσεων των ακρών. Η σταθερότητα του πυρήνα είναι απαραίτητη για την μεταφορά της ενέργειας από τα κάτω στα πάνω και αντίστροφα. Αυτή η ενεργειακή μεταφορά είναι απαραίτητη ώστε να αποφευχθούν οι τραυματισμοί άλλα και για σωστή και αποτελεσματική απόδοση της κίνησης. Η κινητική ενέργεια απορροφάται από τους μύες και διοχετεύεται έξω από το σώμα μέσω κινήσεων των άκρων. Όπως όλες οι μορφές ενέργειας δεν εξαφανίζεται αλλά μετατρέπεται σε άλλες μορφές ενέργειας ή μεταφέρεται. Αν η κινητική ενέργεια δεν μεταφερθεί έξω από το σώμα τότε προκαλείται αστάθεια που θα οδηγήσει σε κακή δεξιότητα ή και σε τραυματισμό.