Τι είναι ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης;

Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης είναι μια κατάσταση που προκαλεί έντονη ζάλη και ίλιγγο συνήθως κατά την αλλαγή της θέσης της κεφαλής του ασθενή και οφείλεται στην μετατόπιση κρυστάλλων και την συσσώρευση τους σε συγκεκριμένη θέση του έσω ωτός.  Οι κρύσταλλοι καλούνται “ωτόλιθοι” ή “ωτοκονία”. Οι ωτόλιθοι είναι κρύσταλλοι ανθρακικού ασβεστίου και αποτελούν ανατομικό στοιχείο του έσω ωτός, βρίσκονται δε φυσιολογικά σε ένα σχηματισμό του λαβυρίνθου που καλείται ελλειπτικό κυστίδιο. Το ελλειπτικό κυστίδιο μπορεί να υποστεί βλάβη από τραυματισμό της κεφαλής, φλεγμονή ή να υποστεί εκφυλισμό σταδιακά από την πρόοδο της ηλικίας. Σε κανονικές συνθήκες οι ωτόλιθοι αποδομούνται και αντικαθίστανται. Η αποδόμηση τους συμβαίνει στα ¨σκοτεινά κύτταρα¨ του λαβυρίνθου του έσω ωτός, τα οποία διατάσσονται σε μια ζώνη κυττάρων γειτονική στον σχηματισμό του ελλειπτικού κυστιδίου.

Τα συμπτώματα του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης είναι:

• ζάλη
• αίσθημα περιστροφής
• ίλιγγος, πονοκέφαλος
• ναυτία
• τάση προς έμετο.

Οι δραστηριότητες που προκαλούν την έκλυση των παραπάνω συμπτωμάτων διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά κοινή παρατήρηση είναι πως η έκλυση των συμπτωμάτων έχει σχέση με ακραία θέση της κεφαλής. Έτσι συχνά αναφέρεται πως απότομο ανασήκωμα από το κρεβάτι ή στριφογύρισμα και απότομη αλλαγή θέσης στον ύπνο προκάλεσε έντονη ζάλη και ίλιγγο. Εκδήλωση ζάλης, αστάθειας και ιλίγγου συχνά παρουσιάζεται μετά από απότομη κίνηση της κεφαλής προς τα επάνω. Σε αρκετές γυναίκες ασθενείς με ζάλη και ίλιγγο τα συμπτώματα εμφανίζονται μετά από επίσκεψη σε κομμωτήριο, όπου το λούσιμο και το στέγνωμα των μαλλιών γίνεται σε θέση της κεφαλής προς τα πίσω, δηλαδή σε θέση υπερέκτασης της κεφαλής.
Τα συμπτώματα του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης συνήθως παραμένουν για μερικές ημέρες ή εβδομάδες, στην συνέχεια εξαφανίζονται, αλλά μπορεί να επανέλθουν ξανά μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.

Τι προκαλεί τον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσης;

Σε νεαρά άτομα, δηλαδή άτομα κάτω των 50 ετών, η πλέον συχνή αιτία του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης είναι ο τραυματισμός της κεφαλής. Βέβαια η συχνότητα του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης αυξάνεται με την πρόοδο της ηλικίας και στις περιπτώσεις αυτές συνήθως οφείλεται στην σταδιακή εκφύλιση του λαβυρίνθου του έσω ωτός. Έτσι σε ηλικίες άνω των 50 ετών είναι περισσότερο συχνός. Οι μισές περίπου και πλέον περιπτώσεις του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης καλούνται ¨ιδιοπαθείς¨, που σημαίνει μη αναγνώριση εμφανούς αιτιολογίας.
Διάφοροι ιοί μπορούν να προσβάλουν το έσω ους και πιθανά σχετίζονται με την εμφάνιση του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης, όπως οι ιοί που προκαλούν την αιθουσαία νευρονίτιδα. Επίσης διαταραχές αιμάτωσης, όπως μικροεμβολικά επεισόδια της πρόσθιας κάτω παρεγκεφαλιδικής αρτηρίας (AICA), καθώς και η νόσος του Meniere είναι σημαντικά, αλλά μάλλον ασυνήθη αίτια πρόκλησης του  καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης.

Πως γίνεται η διάγνωση του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης;

Με το λεπτομερές ιστορικό, την κλινική εξέταση και τα αποτελέσματα του ακοολογικού ελέγχου και του ελέγχου του αιθουσαίου συστήματος.
Σε μερικές περιπτώσεις είναι δυνατόν να υπάρχει αμφοτερόπλευρος καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος  θέσης, δηλαδή εκδήλωση συμπτωμάτων που οφείλεται σε διαταραχές και από τα δύο αυτιά.

Πως αντιμετωπίζεται ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης;

Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης είναι αυτοπεριοριζόμενος. Αυτό σημαίνει πως τα συμπτώματα σταδιακά περιορίζονται από μόνα τους και τελικά εξαφανίζονται. Βέβαια χωρίς ιατρική βοήθεια το παραπάνω χρονικό διάστημα πλήρους εξάλειψης των συμπτωμάτων μπορεί να ανέλθει και σε έξι μήνες. Φάρμακα που καταστέλλουν την ναυτία είναι συχνά χρήσιμα για την άμεση καταστολή του ιλίγγου και συστήνονται από πολλούς ιατρούς, αλλά καταλείπουν ένα αίσθημα αστάθειας και ανισσοροπίας. Το αίσθημα αυτό πρέπει να διακρίνεται από την παρουσία του πραγματικού ιλίγγου, μια και συχνά ο ασθενής συγχέει τις δύο αυτές οντότητες. Εδώ βοηθά η λήψη ενός προσεκτικού ιστορικού.
Πιο αποτελεσματική είναι η εφαρμογή μιας σειράς ασκήσεων και  χειρισμών που στόχο έχουν να μετακινήσουν, να διαλύσουν ή ακόμα και να επανατοποθετήσουν τους ωτόλιθους στην αρχική τους θέση.

Οι ασκήσεις και οι χειρισμοί έχουν μεγάλη επιτυχία μέχρι και στο 80% των ασθενών (έρευνα των Herdman και συν., 1993). Στόχο έχουν να μετακινήσουν τους ωτόλιθους από την θέση που προκαλεί την έκλυση του ιλίγγου, δηλαδή από τον οπίσθιο κάθετο ημικύκλιο σωλήνα. Τα ονόματα των χειρισμών ανήκουν στους πρώτους που αρχικά τους περιέγραψαν και κάθε χειρισμός διαρκεί περίπου 15 λεπτά μέχρι να ολοκληρωθεί.

Ο χειρισμός του Epley καλείται και χειρισμός επανατοποθέτησης των ωτολίθων και περιλαμβάνει τοποθέτηση της κεφαλής σε 4 διαφορετικές θέσεις και παραμονή σε αυτές για περίπου 30 δευτερόλεπτα. Οι ωτόλιθοι απομακρύνονται και επιστρέφουν στην αρχική τους θέση σχεδόν από την πρώτη εφαρμογή του χειρισμού. Μια δεύτερη εφαρμογή ίσως απαιτηθεί, σε δύσκολες περιπτώσεις στις οποίες τα συμπτώματα επιμένουν και αυτό αφορά το 30% των περιπτώσεων περίπου.

Ο χειρισμός του Semont, ο οποίος καλείται και χειρισμός απελευθέρωσης των ωτολίθων, πραγματοποιείται με την γρήγορη εναλλαγή θέσης του ασθενή από το ένα στο άλλο πλευρό, ενώ αυτός βρίσκεται κατακεκλειμένος. Είναι ένας χειρισμός, που για να είναι επιτυχής, πρέπει να γίνει με γρήγορο ρυθμό και εξαιτίας της αναστάτωσης που προκαλεί στον ασθενή, δεν είναι ιδιαιτέρως εύχρηστος και δεν προτιμάται από τους περισσότερους ιατρούς.

Τι πρέπει να προσέχει ο ασθενής μετά τους χειρισμούς (Epley ή Semont)

• Περιμένετε 10 λεπτά αφού ολοκληρωθεί ο χειρισμός προτού σηκωθείτε. Μερικές φορές μπορεί να υπάρξουν μικρά επεισόδια ιλίγγου από ακόμα μετακινούμενους ωτόλιθους ή από απομάκρυνση ωτιλίθων από την σωστή τους θέση. Πρέπει να σας συνοδεύει κάποιος, ο οποίος θα οδηγήσει και το αυτοκίνητο σας στο σπίτι, ώστε να μετακινηθείτε με ασφάλεια.
• Πρέπει να κοιμηθείτε για τις επόμενες 24 ώρες με δύο μαξιλάρια κάτω από το κεφάλι σας.  Για μερικές ημέρες πρέπει να αποφύγετε επίσκεψη σε κομμωτήριο ή σε οδοντίατρο. Επίσης πρέπει να αποφύγετε οποιαδήποτε άσκηση απαιτεί κίνηση της κεφαλής. Προσοχή χρειάζεται στο ξύρισμα, ώστε να μην σηκώνεται πολύ το πηγούνι, όταν επίσης χρειάζεται να τοποθετήσετε σταγόνες στα μάτια σας, καθώς και στο λούσιμο, όπου δεν πρέπει το κεφάλι μας να εκτείνεται πολύ προς τα πίσω.
• Για την επόμενη εβδομάδα πρέπει να αποφεύγονται κινήσεις που μπορεί να επαναφέρουν τον ίλιγγο, όπως η κίνηση της κεφαλής προς τα πίσω ή υπερβολικά προς τα κάτω. Πρέπει να αποφευχθούν ασκήσεις, όπως ύπτια κολύμβηση, υπερεκτάσεις των άκρων, καθίσματα, επικύψεις και ασκήσεις φυσικοθεραπείας για την μέση ή τα άκρα στις οποίες υπερεκτείνεται η κεφαλή.

Σε περιπτώσεις που οι χειρισμοί Eplay ή Semont δεν είναι αποτελεσματικοί, συνιστώνται οι ασκήσεις του Hamid που περιγράφονται στην εικόνα  και συνιστάται να γίνονται 10 επαναλήψεις τρεις φορές την ημέρα.

Ασκήσεις Hamid

Χειρουργική θεραπεία

Εάν μετά την επανάληψη των εξετάσεων για ένα χρόνο οι κρίσεις του ιλίγγου δεν έχουν ελεγχθεί ή επανεμφανίζονται ή τα συμπτώματα διαρκούν για ένα χρόνο ή και περισσότερο, πρέπει να συζητηθεί το ενδεχόμενο χειρουργικής αντιμετώπισης.

Η προτεινόμενη χειρουργική παρέμβαση είναι η απόφραξη του οπίσθιου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα έτσι ώστε οι μετακινούμενοι ωτόλιθοι να μην διεγείρουν τους σχηματισμούς του λαβυρίνθου προκαλώντας ίλιγγο. Η απόφραξη του οπίσθιου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα δεν επηρεάζει την λειτουργικότητα άλλων δομών του εσωτερικού αυτιού, δεν επηρεάζει την ακοή ή την ισορροπία γενικότερα. Είναι σαν μέθοδος αποτελεσματική στο 90% των δύσκολα αντιμετωπίσιμων αυτών περιπτώσεων του επίμονου ιλίγγου. Πρέπει βέβαια να εφαρμόζεται μόνο όταν οι χειρισμοί των Epley ή Semont και οι ασκήσεις Hamid έχουν αποτύχει.

Άλλες χειρουργικές θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι περισσότερο επιθετικές και καταλείπουν αναπηρίες δυσανάλογες με το όφελος του ελέγχου του ιλίγγου. Η αιθουσαία νευρεκτομή καταλείπει μόνιμη διαταραχή ισορροπίας, ενώ η λαβυρινθεκτομή  καταλείπει μόνιμη απώλεια ακοής. Η επιλογή έμπειρου χειρουργού και η συζήτηση μαζί του όλων των δυνατών μεθόδων και των συνεπειών των χειρουργικών παρεμβάσεων είναι ο ασφαλέστερος τρόπος προσέγγισης των επίμονων περιπτώσεων ιλίγγου.

Πως επηρεάζει ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης την καθημερινή μου ζωή;

Επί επιμονής του ιλίγγου και μέχρι αποθεραπείας του είναι αναγκαίο να τροποποιηθούν μερικές καθημερινές συνήθειες και δραστηριότητες για να ελεγχθεί αποτελεσματικότερα η πιθανή έκλυση του ιλίγγου.

• Αποφεύγουμε να πλαγιάσουμε στην πλευρά του αυτιού που πάσχει.
• Προσέχουμε τις κινήσεις της κεφαλής στο κομμωτήριο, στον οδοντίατρο, στο γυμναστήριο και το κολυμβητήριο.
• Αποφεύγουμε την έντονη καταπόνηση, το σκύψιμο και το απότομο σήκωμα, καθώς και την κίνηση της κεφαλής σε ακραίες θέσεις. Αποφεύγουμε την έντονη και απότομη κίνηση πάνω, κάτω ή αριστερά, δεξιά.
• Μόλις ξυπνήσουμε το πρωί παραμένουμε στο άκρο του κρεβατιού για 1 με 2 λεπτά πριν σηκωθούμε από το κρεβάτι.
• Αποφεύγουμε να ξαπλώσουμε ύπτια, με την πλάτη μας, χωρίς να υποστηρίζεται ο αυχένας μας από μαξιλάρι.

Άτυπη μορφή του καλοήθη παροξυσμικού ίλιγγου θέσης

Υπάρχουν μορφές καλοήθη παροξυσμικού ίλιγγου θέσης που δεν οφείλονται σε μετακίνηση των ωτολίθων στον οπίσθιο κάθετο ημικύκλιο σωλήνα. Κατά την προσπάθεια μετακίνησης ή επανατοποθέτησης των ωτολίθων, μπορεί αυτοί να οδηγηθούν σε άλλους ημικύκλιους σωλήνες, όπως ο πρόσθιος κάθετος ή συνηθέστερα ο οριζόντιος. Αυτό μπορεί να συμβεί και αυτόματα, χωρίς να προηγηθεί κάποιος χειρισμός.

Καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα εμφανίζεται σε ποσοστό περίπου 3%. Η διάγνωση γίνεται με την παρατήρηση των κινήσεων των ματιών, δηλαδή την παρατήρηση του νυσταγμού. Ο νυσταγμός που οφείλεται στον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσης του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα αλλάζει κατεύθυνση ανάλογα με το αυτί το οποίο εξετάζεται. Μπορεί να κατευθύνεται προς το έδαφος (γεωτροπικός νυσταγμός) ή προς την αντίθετη κατεύθυνση (αγεωτροπικός νυσταγμός). Είναι σπάνιος σε συχνότητα νυσταγμός με κυριότερο χαρακτηριστικό την αλλαγή κατεύθυνσης.

Η αντιμετώπιση του είναι σχετικά περισσότερο περίπλοκη. Συνίσταται σε χειρισμούς περιστροφής ολόκληρου του σώματος ξεκινώντας από την ύπτια πλάγια θέση με το πάσχον αυτί προς τα κάτω, στην συνέχεια στροφή ολόκληρου του σώματος στην ύπτια κατακεκλιμένη θέση, στροφή ολόκληρου του σώματος σε πλάγια θέση με το πάσχον αυτί προς τα πάνω και στην συνέχεια τοποθέτηση σε καθιστική θέση στο άκρο του κρεβατιού. Επανάληψη των ασκήσεων είναι απαραίτητη με μεσοδιαστήματα ανάπαυσης 30 δευτερολέπτων έως 1 λεπτού. Η μέθοδος δεν είναι ακόμη ευρέως αποδεκτή για την αποτελεσματικότητα της.

Μια παραλλαγή της μεθόδου υπόσχεται καλά αποτελέσματα στο 75% περίπου των περιπτώσεων. Η μέθοδος στηρίζεται σε μια πλήρη περιστροφή κατά 360 μοίρες από την ύπτια θέση και στρέφοντας ολόκληρο το σώμα προς το υγιές αυτί, κάθε φορά κατά 90 μοίρες μέχρι την πλήρη περιστροφή. Επαναλαμβάνεται δύο φορές ο χειρισμός και στην συνέχεια πραγματοποιείται από τον ίδιο τον ασθενή στο σπίτι για μια εβδομάδα.

Μια παραλλαγή της μεθόδου Brandt – Daroff μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματική στον έλεγχο του ιλίγγου του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα. Η θέση της κεφαλής βρίσκεται δε ευθεία με τον κορμό και όχι σε στροφή. Η μέθοδος έχει το πλεονέκτημα ότι δεν είναι απαραίτητο να είναι γνωστό το πάσχον αυτί για να εφαρμοσθεί. Αυτό είναι σημαντικό μια και είναι δύσκολο πολλές φορές να καθορισθεί η πλευρά που πάσχει στον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσης του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα. Μπορεί, επίσης, να αποτελέσει χειρισμό εναλλακτικό όταν οι άλλες μέθοδοι έχουν αποτύχει.

Μερικοί ερευνητές πιστεύουν πως κατάκλιση με το κεφάλι ψηλά και στροφή της κεφαλής προς το υγιές αυτί, ενώ το πάσχον αυτί βρίσκεται προς τα επάνω, ελέγχει τον ίλιγγο μέχρι και το 75% των περιπτώσεων. Αυτή η θέση είναι όμοια όπως και μετά από χειρισμό Epley.

Σε ιδιαίτερα επίμονες περιπτώσεις ίσως είναι απαραίτητη και νευρολογική εκτίμηση για τον αποκλεισμό άλλων αιτιών.